Οι λοιμώδεις γαστρεντερίτιδες που οφείλονται σε ιούς είναι οι πιο συχνές αιτίες οξείας γαστρεντερίτιδας σε μικρά παιδιά
Οξεία γαστρεντερίτις είναι η νόσος που χαρακτηρίζεται από φλεγμονή του γαστρεντερικού σωλήνα και περιλαμβάνει διάρροια, ναυτία, εμέτους και κοιλιακά άλγη.
Tα χαρακτηριστικά της είναι:
1. Είναι βραχείας διάρκειας (< 7 ημερών)
2. Ενοχοποιούνται ιοί, βακτήρια και παράσιτα και γι’ αυτό περιγράφεται με το γενικότερο όρο ως λοιμώδης διάρροια.
Οι λοιμώδεις γαστρεντερίτιδες που οφείλονται σε ιούς είναι οι πιο συχνές αιτίες οξείας γαστρεντερίτιδας σε μικρά παιδιά < 2 ετών και μάλιστα σε αυτά με συμπτώματα οξείας γαστρεντερίτιδας είναι το πρώτο αίτιο που θα πρέπει να αποκλειστεί.
Οι κύριοι ιοί που ευθύνονται είναι κατά σειρά συχνότητας οι:
Υπάρχουν, όμως και άλλοι ιοί που σπανιότερα μπορεί να προκαλέσουν γαστρεντερίτιδα όπως:
καθώς και ιοί που μπορεί να δράσουν ως ευκαιριακά παθογόνοι όπως:
Το 1974 ο Thomas Henry Flewett πρότεινε το όνομά του από τη λέξη rota (λατ. η ρόδα) λόγω της μορφολογίας του στο ηλεκτρονικό μικροσκόπιο. Είναι ιός με διπλή έλικα RNA(dsRNA) και ανήκει στην οικογένεια των Reoviridae και στην υποοικογένεια Sedoreovirinae. Το τυπικό είδος είναι ο Rotavirus A, ο οποίος ευθύνεται για το 95% των λοιμώξεων. Από τα υπόλοιπα είδη ο Rotavirus B προκαλεί κυρίως επιδημίες ενηλίκων, ενώ ο Rotavirus C εμφανίζεται με τη μορφή σποραδικών κρουσμάτων κυρίως σε παιδιά. Πιο σπάνια εμφανίζονται οι υπότυποι D-G.
Είναι ιός χωρίς φάκελο με μέγεθος 60-80nm. Έχει διπλό καψίδιο, ενώ ο πυρήνας του αποτελείται από 11 δίκλωνα μόρια RNA. Οι πρωτεΐνες του χωρίζονται σε δομικές (VP1-4 και VP6-7) και μη δομικές πρωτεΐνες (NSP1-6) οι οποίες παράγονται μόνο σε μολυσμένα κύτταρα.
Οι δομικές πρωτεΐνες παίζουν σημαντικό ρόλο στη δομή του ιού και πιο συγκεκριμένα:
Ο ιός Rota αποτελεί την πιο κοινή αιτία σοβαρής διάρροιας μεταξύ βρεφών και μικρών παιδιών (είναι υπεύθυνη για το 20% των περιπτώσεων). Σχεδόν κάθε παιδί μέχρι την ηλικία των 5 ετών έχει νοσήσει από τον ιό. Επιδημίες της νόσου καταγράφονται συχνά μεταξύ νοσηλευομένων βρεφών, μικρών παιδιών σε κέντρα ημερησίας φροντίδας και ηλικιωμένων σε οίκους ευγηρίας.
Παρόλο που αποτελεί αιτία του 50% των περιπτώσεων νοσηλείας με σοβαρή διάρροια σε βρέφη και παιδιά, εντούτοις η σημασία του δεν είναι ευρέως γνωστή, ιδίως στις αναπτυσσόμενες χώρες. Περίπου 500.000 παιδιά < 5 ετών, εξακολουθούν να πεθαίνουν ετησίως από λοίμωξη από τον ιό, ενώ σχεδόν 2.000.000 νοσούν βαριά. O ιός Rota προκαλεί το 37% των θανάτων που οφείλονται σε διάρροια και το 5% όλων των θανάτων σε παιδιά < 5 ετών.
Οι λοιμώξεις από τον ιό Rota μπορούν να εμφανιστούν καθ’ όλη τη διάρκεια της ζωής. H πρώτη είναι συμπτωματική και οι επόμενες συνήθως ασυμπτωματικές. Στους ενήλικες η λοίμωξη αποδράμει συνήθως ασυμπτωματικά (ασυμπτωματικοί φορείς), λόγω ύπαρξης αντισωμάτων από την παιδική ηλικία, αλλά συμβάλλει στη μετάδοση της λοίμωξης στον πληθυσμό.
Η γαστρεντερίτιδα από Rota ιό καταλείπει ανοσία. Επαναλοιμώξεις μπορούν να εμφανιστούν, συνήθως από άλλο ορότυπο του ιού, αλλά ως επί το πλείστον είναι ήπιες ή ασυμπτωματικές.
Ο ιός είναι σταθερός στο περιβάλλον. Μόνο 10-100 μολυσματικά σωματίδια είναι αρκετά για την πρόκληση της νόσου. Μεταδίδεται μέσω των μολυσμένων χεριών και της επαφής με οποιαδήποτε μολυσμένη με τον ιό επιφάνεια ή αντικείμενο. Αποβάλλεται στο περιβάλλον από τα κόπρανα του πάσχοντος ατόμου.
Μετά από επώαση 2 περίπου ημερών εμφανίζονται:
Η διάρκεια των συμπτωμάτων είναι 4-5 ημέρες, ενώ συνηθέστερος τύπος ιού είναι ο Α.
Στις ομάδες που κινδυνεύουν περισσότερο να προσβληθούν από ιό Rota ανήκουν τα παιδιά ηλικίας από 6 μηνών έως 2 ετών, οι ηλικιωμένοι και τα ανοσοκατασταλμένα άτομα. Στα νεογνά και βρέφη η νόσος είναι συνήθως ήπια.
Η πρόγνωση της νόσου είναι συνήθως καλοήθης και αρκούν γενικά μέτρα όπως η ενυδάτωση του ασθενούς και η αποκατάσταση των ηλεκτρολυτικών διαταραχών. Σπανιότερα, επί σοβαρής διάρροιας, μπορεί να υπάρξει ανάγκη για νοσηλεία και ενδοφλέβια χορήγηση υγρών και ηλεκτρολυτών. Οι επιπλοκές είναι σπάνιες και συνήθως αναφέρονται σε εγκεφαλίτιδα, μηνιγγίτιδα ή νεκρωτική εντεροκολίτιδα.
Η πρόληψη επιτυγχάνεται με την εφαρμογή εμβολίου έναντι του ιού. Τα εμβόλια που έχουν αναπτυχθεί (RotaTeq® και Rotarix®) έχουν εγκριθεί σε πάνω από 100 χώρες, αλλά μόνο σε 17 έχουν καθιερωθεί στο τακτικό πρόγραμμα εμβολιασμού.
RotaTeq®-Μerck
Πήρε FDA έγκριση το 2006. Παρασκευάζεται από ζώντες εξασθενημένους ιούς και χορηγείται από το στόμα. Περιέχει τα αντιγόνα WC3 του στελέχους των βοοειδών και τις επιφανειακές πρωτεΐνες των ανθρώπινων οροτύπων G1-4 και P1A.
Χορηγείται σε τρεις δόσεις των 2, 4 και 6 μηνών.
Η αποτελεσματικότητά του είναι σημαντική αφού έχει παρατηρηθεί:
98% μείωση των περιπτώσεων σοβαρής διάρροιας μέσα στον 1ο χρόνο εμβολιασμού
96% μείωση της νοσοκομειακής νοσηλείας
74% μείωση των περιπτώσεων διάρροιας (οποιασδήποτε βαρύτητας) μέσα στον 1ο χρόνο
71% μείωση των περιπτώσεων διάρροιας στα δύο πρώτα χρόνια της ζωής
RotaRix®-GlaxoSmithKline
Παρασκευάζεται από ζώντες εξασθενημένους ιούς και χορηγείται από το στόμα. Παρασκευάζεται από ένα μόνο ανθρώπινο στέλεχος (P1A8G1).
Χορηγείται σε δύο δόσεις 2 και 4 μηνών
Έχει εξίσου καλή αποτελεσματικότητα αφού έχει καταγραφεί:
96% μείωση των περιπτώσεων σοβαρής διάρροιας μέσα στον 1ο χρόνο εμβολιασμού
100% μείωση της νοσοκομειακής νοσηλείας
79% μείωση των περιπτώσεων διάρροιας (οποιασδήποτε βαρύτητας) μέσα στον 1ο χρόνο
Ο αδενοϊός έχει παγκόσμια κατανομή και ευρεία διασπορά στο περιβάλλον. Η λοίμωξη συνήθως είναι ήπια ενώ έχει βαρύτερη κλινική εικόνα σε ανοσοκατασταλμένους ασθενείς. Μπορεί να προσβάλλει όλες τις ηλικίες αλλά κυρίως τα παιδιά. Επιδημίες σημειώνονται κυρίως στο τέλος του χειμώνα, την άνοιξη και στην αρχή του καλοκαιριού.
Κυρίως προκαλεί λοιμώξεις του ανώτερου αναπνευστικού (επιπεφυκίτιδα, αμυγδαλίτιδα, ωτίτιδα ή και λαρυγγίτιδα). Σπανιότερα, κυρίως σε νεογνά και βρέφη μπορεί να προκαλέσει βρογχιολίτιδα ή πνευμονία, ενώ αποτελεί τη 2η κατά σειρά αιτία ιογενούς γαστρεντερίτιδας στα παιδιά μετά τον Rotavirus (κύριοι υπότυποι 40,41). Ακόμη πιο σπάνια ενοχοποιείται για μηνιγγίτιδα, εγκεφαλίτιδα ακόμα και αιμορραγική κυστίτιδα.
Είναι ιός μεσαίου μέγεθος (90-100 nm) που δεν περικλείεται από φάκελο. Έχει νουκλεοκαψίδιο με εικοσαεδρική δομή και το γενετικό του υλικό αποτελείται από διπλής έλικας DNA. Έχει 12 γλυκοπρωτεΐνες (fibers) που του προσδίδουν την προσκολλητική του ικανότητα.
Yπάρχουν 57 αποδεκτοί τύποι ανθρώπινων αδενοϊών (HAdV-1 - 57) ταξινομημένοι σε 7 είδη (Human adenovirus A to G):
A: 12, 18, 31
B: 3, 7, 11, 14, 16, 21, 34, 35, 50, 55
C: 1, 2, 5, 6, 57
D: 8, 9, 10, 13, 15, 17, 19, 20, 22, 23, 24, 25, 26, 27, 28, 29, 30, 32, 33, 36, 37, 38, 39, 42, 43, 44, 45, 46, 47, 48, 49, 51, 53, 54, 56
E: 4
F: 40, 41
G: 52
Διαφορετικοί τύποι/ορότυποι ενοχοποιούνται για διάφορες παθήσεις, όπως:
Όπως και ο ιός Rota έτσι και ο αδενοϊός μεταδίδεται εύκολα μέσω των μολυσμένων χεριών και της επαφής με οποιαδήποτε μολυσμένη με τον ιό επιφάνεια ή αντικείμενο ακόμα και με το μολυσμένο νερό. Αποβάλλεται στο περιβάλλον από τα κόπρανα του πάσχοντος ατόμου.
Ο χρόνος επώασης είναι 8-10 ημέρες. Το κύριο σύμπτωμα είναι η διάρροια που διαρκεί 7-8 ημέρες περίπου. Έμετος ήπιας μορφής συνήθως εμφανίζεται 1-2 ημέρες μετά τη διάρροια σε 80% των περιπτώσεων και διαρκεί το πολύ 1-2 ημέρες. Πυρετός (διάρκειας 2-3 ημερών) εμφανίζεται στο 40-90% των περιπτώσεων.
Σοβαρής μορφής αφυδάτωση είναι σπάνια.
Tα μέτρα προφύλαξης είναι τα γενικότερα μέτρα υγιεινής, δηλαδή, αποφυγή επαφής με τα σταγονίδια των εκκρίσεων του πάσχοντος, καλό πλύσιμο των χεριών, απολύμανση των δυνητικά μολυσμένων επιφανειών. Επίσης, θα πρέπει να απολυμαίνεται το νερό στις πισίνες κοινής χρήσης, ενώ για την αποφυγή ενδονοσοκομειακών λοιμώξεων θα πρέπει το προσωπικό να κάνει χρήση προστατευτικού ιματισμού.
Σε αντίθεση με τον ιό Rota δεν υπάρχει εμβόλιο που να εφαρμόζεται σε ρουτίνα. Η αγωγή είναι συμπτωματική με
Επιδημιολογία
Ο ιός Noro είναι η πιο συχνή αιτία (60-95%) επιδημιών οξείας μη βακτηριακής γαστρεντερίτιδας των ενηλίκων παγκοσμίως. Αποτελεί μία από τις πιο συχνές αιτίες σποραδικών περιπτώσεων οξείας λοιμώδους γαστρεντερίτιδας, ενώ είναι αιτία του 50% των τροφιμογενών επιδημιών στις ΗΠΑ. Σχεδόν το 20% των ενηλίκων που προσέρχονται στον γιατρό με συμπτώματα οξείας γαστρεντερίτιδας πάσχουν από τον ιό Noro. Προσβάλλει περίπου 265εκ. και προκαλεί >200.000 θανάτους ετησίως (ευπαθείς ομάδες, και πληθυσμοί σε αναπτυσσόμενες χώρες). Περίπου το 7%-9% των βρεφών και μικρών παιδιών (έως 3 ετών) προσβάλλονται ετησίως από τον ιό.
Χαρακτηριστική είναι η ταχύτατη μετάδοση της νόσου, ενώ επιδημίες αναφέρονται σε κλειστές ή μερικώς κλειστές κοινότητες (στρατόπεδα, σχολεία, νοσοκομεία, κρουαζιερόπλοια).
Ο επιπολασμός αυξάνεται τους χειμερινούς μήνες και η ανοσία που καταλείπει ο ιός είναι ατελής και προσωρινή.
Ο ιός ανήκει στην οικογένεια Caliciviridae και η δομή του αποτελείται από βίριο χωρίς έλυτρο, απλής έλικας RNA (7,5 Kpb) και διαμέτρου 27-38nm.
Tαξινομείται σε 5 γονιδιακές ομάδες (GI,GII,GIII,GIV,GV).
Τα στελέχη που προσβάλλουν τον άνθρωπο ανήκουν πιο συχνά στις ομάδες GI και GII.
Ο ιός είναι εξαιρετικά μολυσματικός: αρκούν λιγότερα από 20 σωματίδια για να προκαλέσουν νόσο, ο χρόνος επώασης είναι πολύ μικρός (6-48 h), ενώ τα συμπτώματα διαρκούν λιγότερο από 3 ημέρες.
Συνήθως είναι αυτοϊάσιμη νόσος
Για τη διάγνωση χρησιμοποιούνται τα κριτήρια Kaplan* σύμφωνα με τα οποία θα πρέπει:
*Kaplan JE, Feldman R, Campbell DS, Lookabaugh C, Gary GW. The frequency of a Norwalk-like pattern of illness in outbreaks of acute gastroenteritis. AmJPublicHealth. 1982;72(12):1329-1332.
Στις ομάδες που κινδυνεύουν περισσότερο από σοβαρή λοίμωξη με norovirus είναι:
1. Άτομα >65 ετών, ειδικά οι νοσηλευόμενοι
2. Kαρδιολογικοί ασθενείς
3. Ασθενείς με ανοσοκαταστολή (AIDS, μεταμοσχευμένοι)
4. Μικρά παιδιά
O ιός μεταδίδεται πολύ εύκολα από:
1) Τρόφιμα, όπως οστρακοειδή, αλλαντικά, σαλάτες κλπ (2/3 των τροφιμογενών δηλητηριάσεων)
2) Μολυσμένα ύδατα
3) Μολυσμένες επιφάνειες
4) Άμεση επαφή μεταξύ των ατόμων (αερογενής μεταφορά από τα σταγονίδια)
Η πρόληψη βασίζεται στην καλή υγιεινή των χεριών – πλύσιμο με άφθονο σαπούνι και νερό και χρήση ειδικών απολυμαντικά υγρών ιδιαίτερα από το υγειονομικό προσωπικό και από τα άτομα που παρασκευάζουν τρόφιμα. Θα πρέπει να αποφεύγεται η άμεση επαφή με εκκρίσεις και απεκκρίματα των πασχόντων, ενώ τα πάσχοντα άτομα που παρασκευάζουν ή έρχονται σε επαφή με τρόφιμα και εμφάνισαν κλινικά σημεία οξείας γαστρεντερίτιδας** θα πρέπει να απομακρύνονται από την εργασία τους μέχρι την παρέλευση τουλάχιστον 48h από την ύφεση των συμπτωμάτων.
Κατά τη διάρκεια επιδημιών θα πρέπει να αποφεύγεται η επαφή των πασχόντων τουλάχιστον μέχρι 48h από την αποδρομή των συμπτωμάτων με ευαίσθητα-ανοσοκατασταλμένα άτομα, όπως επίσης και ο συγχνωτισμός (κοινωνικές εκδηλώσεις κ.λ.π.) κατά τη διάρκεια επιδημίας.
**http://www.fda.gov/Food/FoodSafety/RetailFoodProtection/FoodCode/default.htm
CDC-Guideline for the Prevention and Control of Norovirus Gastroenteritis Outbreaks in Healthcare Settings (2011)
Ο ιός προκαλεί το 2,5-9% των ιογενών γαστρεντερίτιδων που χρήζουν νοσηλείας. Έχει παγκόσμια κατανομή και η συχνότητα εμφάνισης του αυξάνει κυρίως τους χειμερινούς μήνες. Εμφανίζεται συχνότερα σε παιδιά <2 ετών, ενώ οι ομάδες υψηλού κινδύνου (ανοσοκατασταλμένα, υπερήλικα άτομα και νοσηλευόμενα μικρά παιδιά) κινδυνεύουν περισσότερο να νοσήσουν.
Ένα μεγάλο ποσοστό ατόμων ανήκουν στους ασυμπτωματικούς φορείς. Τα προστατευτικά αντισώματα έναντι της νόσου αποκτούνται μέχρι τα 5 πρώτα έτη.
Ο ιός ανήκει στην οικογένεια Astrovirus, τα γένη της οποίας είναι:
Είναι δε γνωστός από το 1975 και το όνομά του το πήρε από το σχήμα του που είναι σαν «αστέρι». Αποτελείται από ένα εικοσαεδρικό καψίδιο χωρίς φάκελο, με διάμετρο25-38nm και είναι απλής έλικας RNA ιός.
Συχνότερα απομονούμενος ορότυπος ο HAstV 1.
Τα συμπτώματα διαρκούν 3-4 ημέρες και συνήθως περιλαμβάνουν
Η αφυδάτωση είναι πολύ σπάνια, ενώ χαρακτηριστικός είναι ο αυτοπεριορισμός της νόσου.
Κύριος τρόπος μετάδοσης είναι η άμεση επαφή. Παρόλα αυτά, επιδημίες έχουν εκδηλωθεί και από μόλυνση του νερού ή των τροφίμων.
Δεν υπάρχει εμβόλιο για τη νόσο. Αρκεί η καλή υγιεινή (απολύμανση χώρων, πλύσιμο χεριών κ.λ.π). Τέλος, θα πρέπει να δίνεται ιδιαίτερη προσοχή σε ευπαθείς ομάδες.
Η διάγνωση επιτυγχάνεται κυρίως με την ανίχνευση του ιού στα κόπρανα. Η πιο διαδεδομένη μέθοδος είναι η ανοσοχρωματογραφία, η οποία έχει αρκετά υψηλά ποσοστά ευαισθησίας και ειδικότητας. Άλλες μέθοδοι είναι η Latex συγκολλητινοαντίδραση και σπανιότερα χρησιμοποιούνται ειδικότερες μέθοδοι, όπως η Elisa, η καλλιέργεια του ιού σε κύτταρα, η PCR και η ηλεκτρονική μικροσκόπηση. Οι τελευταίες χρησιμοποιούνται ως επί το πλείστον για επιδημιολογικούς και όχι τόσο για διαγνωστικούς λόγους.
Παναγιώτα Χατζηβασιλείου
Ιατρός Βιοπαθολόγος-Επιστημoνική Yπεύθυνη Medisyn
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ-ΑΝΑΦΟΡΕΣ
1) Russell W. C. Adenoviruses: update on structure and function: Review
Journal of General Virology (2009), 90, 1–20
2) Bernstein David I., Rotavirus Overview. Pediatr Infect Dis J 2009;28: S50–S53
3) Καραμπογιά - Καραφυλλίδη Π. Εργαστηριακή διερεύνηση ιογενών λοιμώξεων πεπτικού.www.ekmed.gr/ekmed10/data/pdf/pres04.pdf
4) Goodgame Richard. Norovirus Gastroenteritis. Current Gastroenterology Reports 2006, 8:401–408
5) Kotloff Karen L., et al. Enteric Adenovirus Infection and Childhood Diarrhea: An Epidemiologic Study in Three Clinical Settings. Pediatrics 1989;84;219
6) Harrison Stephen C. Looking Inside Adenovirus. Science 329, 1026 (2010)
7) www.el.wikipedia.org/wiki/Ιός_Ρότα
8) Μαλάμου -Λαδά Ελένη. Λοιμώξεις Πεπτικού Συστήματος. Οξείες γαστρεντερίτιδες. Μαθήματα ειδικευομένων στη Βιοπαθολογία (2008-2009) 12/11/08 Μαγγίνειο Αμφιθέατρο. www.hms.org.gr
© 2019 Iatrica Όροι χρήσης | Πολιτική προστασίας απορρήτου