Η υπογονιμότητα είναι μία συχνή κατάσταση με σημαντικές ψυχολογικές, κοινωνικές, και οικονομικές επιπτώσεις.

Ορίζεται από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας, ως η αδυναμία επίτευξης κύησης (εγκυμοσύνης) μετά από 12 μήνες ελεύθερων, τακτικών σεξουαλικών επαφών. Στις περιπτώσεις που η γυναίκα είναι άνω των 35 ετών ή υπάρχει ιατρικό ιστορικό του ζεύγους, που πιθανόν σχετίζεται με την αδυναμία σύλληψης, το όριο ελαττώνεται στους 6 μήνες.

Περίπου το 15% των ζευγαριών, αντιμετωπίζει προβλήματα γονιμότητας. Τα αίτια μπορεί να αφορούν μόνο την γυναίκα, τον άνδρα ή και τους δύο, καθώς και να παραμείνουν ανεξήγητα. Μεγάλη σημασία έχει να θυμόμαστε, ότι στο ζευγάρι μπορεί να συνυπάρχουν κάποια αίτια, άρα η αρχική διαγνωστική προσέγγιση της υπογονιμότητας, θα πρέπει να περιλαμβάνει και τους δύο.

Η διαδικασία της διάγνωσης και της θεραπείας της υπογονιμότητας, αποτελεί στρεσογόνο ερέθισμα για το ζευγάρι. Συνήθως υπάρχουν συναισθήματα λύπης, θυμού, αγωνίας, καθώς και κάποια δυσαρμονία στη σχέση τους. Το ζευγάρι θα πρέπει να αντιμετωπίζεται με ενσυναίσθηση τόσο από τον γιατρό όσο και από το ευρύτερο κοινωνικό σύνολο.

Αρκετοί οργανικοί και συναισθηματικοί παράγοντες μπορεί να προκαλέσουν υπογονιμότητα.

Αίτια στην γυναίκα

• Ωοθηκική δυσλειτουργία

Σύνδρομο πολυκυστικών ωοθηκών

Διαταραχές κύκλου (όλιγο- αμηνόρροια)

Πρώιμη ωοθηκική ανεπάρκεια

Αυξημένη προλακτίνη

• Φλεγμονώδης νόσος της πυέλου ( χλαμύδια, γονόρροια)
• Ενδομητρίωση
• Ορμονικές διαταραχές
• Ανατομικές ανωμαλίες του γεννητικού συστήματος
• Καρκίνος – χημειοθεραπεία

Αίτια στον άνδρα

• Κιρσοκήλη (διόγκωση σπερματικής φλέβας)
• Λοιμώξεις: χλαμύδια, γονόρροια, παρωτίτιδα (μαγουλάδες), προστατίτιδα
• Έκθεση σε υψηλές θερμοκρασίες, βαρέα μέταλλα, ακτινοβολία
• Παλίνδρομη εκσπερμάτιση
• Χρωμοσωμικές ανωμαλίες : σύνδρομο Klinefelter
• Ορμονικές διαταραχές: χαμηλή τεστοστερόνη
• Ανατομικές ανωμαλίες του γεννητικού συστήματος
• Καρκίνος – χημειοθεραπεία

Παράγοντες κινδύνου στην γυναίκα και στον άνδρα

• Μεγάλη ηλικία
• Αυξημένη κατανάλωση αλκοόλ
• Κάπνισμα
• Διατροφικές διαταραχές, χαμηλή θρέψη, παχυσαρκία
• Υπερβολική φυσική άσκηση
• Συναισθηματικό stress ( Υποθάλαμο-υποφυσιακός άξονας, Ορμονικές διαταραχές)

Με τακτική σεξουαλική επαφή, τα περισσότερα υγιή ζευγάρια κάτω των 30 έχουν 25-30% πιθανότητες  το μήνα να συλλάβουν. Μετά την ηλικία των 35, οι πιθανότητες εγκυμοσύνης ελαττώνονται και ακόμα περισσότερο μετά τα 40. Η ακριβής ηλικία, που αρχίζει η έκπτωση της γονιμότητας, διαφέρει σε κάθε γυναίκα.

Διαγνωστική προσέγγιση  υπογονιμότητας

• Ιστορικό -Βασικές ερωτήσεις είναι:

Διάρκεια υπογονιμότητας, χαρακτηριστικά κύκλου (σταθερός ή μη),  γυναικολογικό ιστορικό (χειρουργικές επεμβάσεις, σεξουαλικώς μεταδιδόμενα νοσήματα), οικογενειακό ιστορικό (άλλα μέλη στην οικογένεια με προβλήματα υπογονιμότητας), καθώς και ερωτήσεις που αφορούν τον τρόπο ζωής, όπως κάπνισμα, αλκοόλ, φυσική άσκηση, στρες.

• Φυσική εξέταση - Βασικά σημεία:

Ο δείκτης μάζας σώματος (BMI) καθώς και η ύπαρξη κοιλιακής παχυσαρκίας, πρέπει να σημειώνονται, μια και ακραίες τιμές του BMI σχετίζονται με υπογονιμότητα και η κοιλιακή παχυσαρκία με αντίσταση στην ινσουλίνη.

Ελέγχονται τα δευτερογενή χαρακτηριστικά του φύλου (ύψος, τριχοφυΐα), τυχόν ύπαρξη ενδοκρινοπάθειας (θυρεοειδής), η παρουσία ανατομικών ανωμαλιών της μήτρας.

• Εργαστηριακός έλεγχος

• Σπερμοδιάγραμμα : Το δείγμα συλλέγεται μετά 2 έως 5 ημέρες αποχής και μεταφέρεται στο εργαστήριο εντός μιας ώρας. Αναλόγως των αποτελεσμάτων, ενδέχεται να χρειαστεί επανεξέταση του σπέρματος και περαιτέρω έλεγχος με βάση τα παθολογικά ευρήματα.
• Ορμονικός έλεγχος στη γυναίκα

Μέτρηση προγεστερόνης PRG την 21 (19-23) ημέρα του κύκλου σε κύκλο 28 ημερών. Επίπεδα προγεστερόνης >3ng/ml αποδεικνύουν πρόσφατη ωορρηξία.

Η μέτρηση ωοθυκαλιοτρόπου ορμόνης FSH, ωχρινοτρόπου LH, οιστραδιόλης Ε2, προλακτίνης PRL, τεστοστερόνης ,θειικής  δευδροεπιανδροστερόνης DHEA-S και 17-OH-PRG πραγματοποιείται την 2-6 ημέρα του κύκλου εμμηνορρυσίας.

Μέτρηση θυρεοειδοτρόπoυ ορμόνης TSH

Μέτρηση αντιμυλλέριου ορμόνης AMH

• Ορμονικός έλεγχος στον άνδρα

Μέτρηση FSH, LH , τεστοστερόνη

Μέτρηση προλακτίνη, οιστραδιόλη

Μέτρηση θυρεοειδοτρόπoυ ορμόνης TSH

Μέτρηση αντιμυλλέριου ορμόνης AMH

• Καλλιέργειες γεννητικού συστήματος
• Αναζήτηση λοίμωξης από χλαμύδια (ανοσοφθορισμός, Elisa, PCR)
• Γυναικολογικός υπέρηχος
• Υστεροσαλπιγγογραφία (αναζήτηση συμφύσεων)

Θεραπεία

Φάρμακα για την αντιμετώπιση των λοιμώξεων

Φάρμακα για την ωρίμανση και απελευθέρωση ωαρίων

Σπερματέγχυση

Εξωσωματική γονιμοποίηση (IVF)

Η σεξουαλική επαφή πριν  και κατά την διάρκεια της ωορρηξίας αυξάνει τις πιθανότητες σύλληψης.

Αν ο κύκλος είναι 28 ημέρες, η ωορρηξία συμβαίνει 2 εβδομάδες πριν την έναρξη της επόμενης εμμηνορρυσίας (περίοδος).

Το ζευγάρι θα πρέπει να έχει σεξουαλική επαφή, τουλάχιστον ανά 3 ημέρες μεταξύ της 10ης  και 18ης ημέρας από την έναρξη της περιόδου (το σπέρμα παραμένει ζωντανό 3 ημέρες, ενώ το ωάριο  μπορεί να γονιμοποιηθεί για μερικές ώρες).

Ένα στα πέντε ζευγάρια θα καταφέρει εγκυμοσύνη χωρίς θεραπεία και πάνω από τα μισά με θεραπεία.

Πρόληψη

Χρήση προφυλακτικού για την αποφυγή σεξουαλικώς μεταδιδόμενων λοιμώξεων, όπως χλαμύδια και γονόρροια.

Η υιοθέτηση υγιεινού τρόπου ζωής, με σωστή διατροφή και άσκηση, αυξάνει τις πιθανότητες επίτευξης κύησης (εγκυμοσύνης).

 

 

Γουρνιεζάκη Γαλάτεια, MD

Iατρός Βιοπαθολόγος

Επιστημονική συνεργάτης Medisyn-Iatrica

 

 

Αναφορές

1)http://www.who.int/reproductivehealth/topics/infertility/definitions/en/

2)Infertility as a psychological problem. Podolska MZ, Bidzan M. Ginekol Pol. 2011 Jan;82(1):44-9.

3)Definition and causes of infertility. Brugo-Olmedo S, Chillik C, Kopelman S. Reprod Biomed Online. 2001;2(1):41-53.

4)Practice Committee of the American Society for Reproductive Medicine. (2006). Optimal evaluation of the infertile female. Fertility and Sterility, 86 (Suppl 4), S264–S267.

5)Male Infertility Best Practice Policy Committee of the American Urological Association; Practice Committee of the American Society for Reproductive Medicine. (2006). Report on optimal evaluation of the infertile male.Fertility and Sterility, 86(Suppl 4), S202–S209.